این روزها صحبت زیادی از آلودگی هوا در شهرها بر سر زبان ها است.
جای شک و تردیدی نیست که هوای پاک برای رشد کودکان و افراد لازم و ضروری است.
به همین قیاس، زندگی در «اتمسفر اجتماعی پاک» و سالم نیز از ملزومات امنیت و پیشرفت است.
در این مقاله ضمن بیان حوزه معنایی اتمسفر اجتماعی و ابعاد آن، به یکی از مبتلابه های عصر حاضر پرداخته تا ضمن روشن کردن ضرورت آن، به شرح اقدامات لازم برای تحقق امنیت بپردازد.
اتمسفر اجتماعی چیست؟
چنان که هر کشوری دارای شرایط اقلیمی و محیط جغرافیای منحصر به خویش است که به آن ویژگی های خاصی چون کوهستانی بودن یا صحرایی بودن، می بخشد.
بر همین روال، هر کشوری دارای اتمسفر اجتماعی خاصی است که از تعاملات مردم با یکدیگر در محله، خانواده، مدرسه، خیابان، اداره، شهر و روستا شکل می گیرد و آنان را به سوی رفتارهایی مانند دل رحم بودن، خونگرم بودن، غرور، مهربانی، شاد بودن و غیره سوق می دهد.
نکته قابل تامل آن است که چون تفاوت های جغرافیایی نمی توانند عاملی بازدارنده در بهره مندی از هوای پاک باشند، تفاوت های اجتماعی کشورها نیز نباید مانعی در برخورداری آنان از «اتمسفر اجتماعی پاک» گردند.
یعنی همچنان که همه کشورها با هر موقعیت جغرافیایی ملزم به داشتن هوای پاک هستند.
همه کشورها نیز با هر عادات اجتماعی، آداب و رسوم، سنت ها و ایدئولوژی ملزم به برقراری «اتمسفر اجتماعی پاک» می باشند.
اتمسفر اجتماعی را می توان حال و هوای تعاملاتی نامید که در محیط های اجتماعی جریان دارد.
چنان که اتمسفر کلاس درس با اتمسفر پارک یا سینما متفاوت است.
بنابراین، حال و هوای هر محیط اجتماعی با محیط دیگر متفاوت است.
حال و هوا یا اتمسفر هر کشور با کشور دیگر نیز می تواند متفاوت باشد.
اتمسفر کشوری می تواند شادی بخش و امیدآور باشد، مانند حال و هوای مهمانی، کشوری دیگر می تواند تلاش و سختکوشی باشد، مثل اتمسفر کلاس و به همین ترتیب.
اما، آنچه مهم است که این تفاوت ها، نباید مانعی در برخورداری از اتمسفر پاک شود.
آنچه تفاوت اتمسفرها را ایجاد می کند، میزان آلاینده هایی است که موجب می شود اتمسفر «پاک» به «ناپاک» مبدل شود و ضرر، زیان، هزینه و کاستی به بار آورد.
اتمسفر «پاک» را می توان با هوای «پاک» قیاس کرد.
در هوای پاک، فرصت رشد و نمو برای همه افراد در سنین مختلف و برای همه جانداران و گیاهان فراهم است.
در «اتمسفر اجتماعی پاک» نیز افراد و گروه ها دارای فرصت های لازم برای تامین نیازهای خویش هستند و شرایط دستیابی به اهداف ممکن است.
آلاینده های اجتماعی را می توان به سه دسته اصلی تقسیم نمود:
1- هزینه های سنگین اجتماعی (طرد، زندان، اجبار …)
2- فرسایش و اصطکاک (صرف انرژی حداقل، وقت، نگرانی و ترس …)
3- آلودگی های اجتماعی (فساد، دروغ، بی اعتمادی، بی احترامی، بی ادبی …)
روشن است که هر چه به تعداد آلاینده ها افزوده می شود، از «اتمسفر اجتماعی پاک» کاسته خواهد شد و بالعکس هر چه آلاینده ها کمتر باشند، «اتمسفر اجتماعی پاک» مهیاتر است.
لذا، با برخورداری از اتمسفر پاک، نیروهای کشور با کمترین استهلاک روبرو هستند و رشد و پیشرفت آنان در روال عادی و جاری، فراهم است.
به تعبیر دیگر، در اتمسفر پاک، هر کس به وسعش از شرایط بهره می برد و به دلیل بهره بردن، مستوجب ضرر و هزینه نیست.
دیدگاه سلبی و ایجابی امنیت
این دیدگاه سلبی است که برخورداری از «اتمسفر اجتماعی پاک» را به نبود آلاینده محول می نماید، که در جای خود درست و قابل تأمل است.
اما، اگر دیدگاه ایجابی را در نظر بگیریم که به تولید و ایجاد نظر دارد. باید در پی عواملی برآمد که «اتمسفر اجتماعی پاک» را به وجود می آورند.
از این منظر، اتمسفر اجتماعی بر پایه سه متغیر «سرمایه اجتماعی»، «انرژی اجتماعی» و «رفاه اجتماعی» ساخته و پرداخته می شود.
به طور اختصار، سرمایه اجتماعی به شیوه های همکاری، یاری رسانی، مهرورزی، احترام و سایر رفتارهایی اطلاق می شود که موجب مودت و تعاملات دوستانه بین افراد می گردد.
انرژی اجتماعی به میزان پتانسیل، نیرو، توان، پاداش ها و محرک های انگیزه بخشی گفته می شود که تحرک و تکاپوی جمعی را فراهم می نماید.
رفاه اجتماعی شامل تسهیلات و تکنولوژی ها برای گذران آسوده زندگی است.
قاعده این است که هر چه میزان برخورداری از این سه متغیر بالاتر باشد، افراد از اتمسفر اجتماعی مناسب تری بهره دارند و بالعکس هر چه افراد از میزان کمتری از سرمایه اجتماعی، انرژی و رفاه برخوردار باشند، با مشکلات و مسائل گوناگونی دست به گریبان خواهند بود که موجب به بار آوردن آلودگی های اجتماعی و آسیب ها می شود و اتمسفر اجتماعی را کثیف و ناپاک می گرداند.
نکته قابل توجه این است که چون دیدگاه ایجابی به تولید «اتمسفر اجتماعی پاک» معطوف است، دو روی سکه را همزمان در نظر می گیرد:
الف) میزان برخورداری افراد و گروه ها از رفاه، انرژی و سرمایه های اجتماعی.
ب) سهم هر یک از افراد و گروه ها در تولید رفاه، انرژی و سرمایه اجتماعی.
در واقع، دو راهکار غالب وجود دارد.
به طور مثال تکنولوژی، که کشورها می توانند آن را از سایر کشورها وارد نمایند و مردم از آن برخوردار شوند و یا به تولید آن تکنولوژی ها بپردازند. در مورد «اتمسفر اجتماعی پاک» نیز همین دو راهکار غالب صادق است.
مردم کشورها چقدر از «اتمسفر اجتماعی پاک» برخوردار هستند و از آن بهره دارند؟
و چقدر آن را تولید و ایجاد می کنند؟ چقدر در هر کشوری، افراد و گروه ها منشاء رفاه، انرژی بخشی و تولید سرمایه اجتماعی در شکل های همکاری، احترام، بازیابی اعتماد و اطمینان، برقراری روابط صادقانه و شفاف هستند؟
در دیدگاه ایجابی، هرگاه فرایند تولید و بازتولید کُند یا متوقف شود، امکان دستیابی به شرایط سالم برای تامین خواسته ها (در اینجا برخورداری از اتمسفر اجتماعی پاک) ممکن نیست.
لذا، باید افراد و گروه ها همان طور که به وسع خویش از «اتمسفر اجتماعی پاک» برخوردار باشند، به وسع خویش باید در تولید و ایجاد «اتمسفر اجتماعی پاک» نیز نقش ایفا نمایند.
مبرهن است که هر چه کشورها خود در تولید عوامل ایجاد کننده «اتمسفر اجتماعی پاک» نقش آفرینی بیشتری داشته باشند، در قرار گرفتن در مسیر امنیت و پیشرفت نیز سرآمدتر خواهند بود، صرف نظر از آن که «اتمسفر اجتماعی پاک»، خود به خود با ایجاد فضای سالم موجب رشد است.
به این ترتیب، از نگاه دیدگاه ایجابی، باید سهم هر یک از بخش های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در تولید رفاه و تکنولوژی، افزایش انرژی و پتانسیل سازی، سرمایه آفرینی و سودآوری رفتارهای جمعی، تعیین نمود و با برنامه های مدون به تولید «اتمسفر اجتماعی پاک» نائل شد.
اتمسفر اجتماعی پاک ضامن امنیت و به تعبیری اساس امنیت را تشکیل می دهد و آلاینده ها برعکس بستری برای ناامنی و زایش ناامنی هستند.
